Wstyd czy nieśmiałość

Wstyd u dziecka może być dobrą emocją uczącą akceptowalnych zachowań. Jednak czasami może przekształcić się w paraliżujący lęk.

Wstyd to uczucie, które pomaga nam poprawić niewłaściwe zachowania. Problem pojawia się, gdy dziecku wstyd kojarzy się ze strachem i staje się toksyczny i paraliżujący. Niektóre dzieci często się są zawstydzone i przejawiają lęki. Jest to normalna emocja, która czasami sprawia, że ​​jesteśmy smutni, gdy ujawniają się nasze niepowodzenia. Gdy popełnimy błąd podczas publicznego przemawiania lub potkniemy się i upadniemy. Jednak u dzieci może to przekształcić się w toksyczny wstyd, jeśli od najmłodszych lat kojarzą go ze strachem. Sam wstyd nie jest w rzeczywistości złą emocją. Tak na prawdę może to być nawet pozytywna emocja ponieważ może pomóc dzieciom zmienić nieodpowiednie zachowania w bardziej akceptowalne. Jest również oznaką kształtowania się świadomości siebie.

Wpływ wstydu na psychikę dziecka

Przetrwanie małego dziecka zależy w 100% od Twojej opieki nad nim. To się z czasem zmienia, ale jeszcze przez długi czas będziesz dla niego osobą, która wie o świecie wszystko. Dzieci widzą w swoim rodzicach największe autorytety, bo to od nich uczą się, czym jest i jak działa życie. Dlatego każde wypowiedziane przez Ciebie słowo jest dla nich jak niepodważalna prawda.

Dorosły człowiek ma świadomość, że to, co mówisz, nie musi być prawdą. Może wewnętrznie uchronić się przed ranami, które zadają słowa poniżenia. Może zdystansować się do oceniających słów i wytłumaczyć sobie, dlaczego to powiedziałeś. Dzieci nie mają tego zrozumienia i biorą Twoje krytyczne uwagi głęboko do siebie. Jeśli takich uwag doświadczają przez pewien okres, systematycznie - działa to jak kropla, która drąży skałę, tworząc głębokie rany emocjonalne w postaci uczucia wstydu. Ta zjadająca duszę emocja (jak to dosadnie określił kiedyś Carl Jung) infekuje poczucie tożsamości dziecka sprawiając, że zaczyna ono utożsamiać myśl "coś jest ze mną nie tak” z prawdą o sobie.

Choć jest to “prezent” otrzymany od rodzica, dziecko dość szybko zacznie traktować to jako nieodłączną część swojej natury.

Uczucie wstydu wraz z negatywnymi przekonaniami na swój temat zapuszczają swoje korzenie w naszej osobowości i zostają w nas często do końca życia.

A oto kilka propozycji słów, które możesz użyć zamiast krytykowania czy zawstydzania swojego dziecka:

• Wygląda na to, że jesteś <smutny / zły / zmęczony>. To jest całkowicie w porządku, że tak się czujesz. Jestem przy Tobie.
• Opowiedz mi proszę o tym, co się wydarzyło.
• Opowiedz mi proszę o tym, jakie to dla Ciebie było.
• Opowiedz mi proszę o tym, co sprawiło, że… <zachowanie dziecka>.
• Jak mogę Cię wesprzeć teraz?
• Widzę, że <wydarzenie> sprawiło, że czujesz się <stan emocjonalny dziecka>. Rozumiem, że jest to dla Ciebie trudne. Czego potrzebujesz?
• Gdy robisz <zachowanie dziecka>, ja czuję się <stan emocjonalny rodzica>. Potrzebuję, abyś <potrzeba rodzica>. Proszę, abyś <prośba rodzica>.

Empatycznych i wspierających komunikatów jest tak dużo, jak wielu jest rodziców na świecie. Nie traktuj tej listy jako coś, co powinno stać się częścią Twojej komunikacji ze swoimi dziećmi, ale raczej potraktuj ją jako inspirację. Stwórz komunikaty, które najbardziej współgrają z Tobą i które będą dobrze działać w Twoim sposobie porozumiewania się.

Wstyd u dzieci- podsumowanie

Jak widać, toksyczny wstyd u dzieci może powodować między innymi niepewność, niską samoocenę i brak poczucia własnej wartości. Teraz już wiesz co to jest i jak możesz zapobiec rozwojowi tego problemu u dzieci.

Jeśli jednak dziecko ma większe problemy- udaj się z nim do specjalisty- terapeuty. Być może problem leży głębiej.

Nieśmiałość – określona najczęściej jako lękliwość społeczna, oznacza specyficznego typu przeżycia i zakłócenia normalnego zachowania się jednostki w sytuacjach społecznych interakcji. Jej przejawem jest poczucie dyskomfortu (napięcia, skrępowania) i częściowe – mniej lub bardziej rozległe – zahamowanie zwykłych form zachowania się jednostki wówczas, gdy znajduje się ona w obecności innych ludzi, zwłaszcza zaś, gdy jest obiektem ich uwagi i – choćby potencjalnie – oceniania. Profesor Philip G. Zimbardo, założyciel Kliniki Nieśmiałości w Stanford, badając problem nieśmiałości od lat 70-tych XX wieku, dostrzega systematyczny wzrost skali tego zjawiska. Nieśmiałość jest bardziej powszechna wśród dzieci w wieku szkolnym, niż wśród dorosłych, gdyż wielu dorosłych potrafiło przezwyciężyć swoją dziecięcą nieśmiałość, choć często pozostaje ona problem na całe życie. Dlatego też w pracy wychowawczej z dzieckiem nieśmiałym ważna jest wiedza o tym czym jest nieśmiałość, w jaki sposób się przejawia, jak można pomóc takiemu dziecku, profilaktyka oraz wspomaganie oraz towarzyszenie dziecku od wczesnych lat życia w przezwyciężaniu nieśmiałości. Dziecko nieśmiałe jest „wygodniejsze” w wychowaniu – jest spokojne, ciche, często podporządkowane. Ponieważ nieśmiałość jest pozornie dogodniejsza dla otoczenia, bywa często lekceważona lub nadmiarowo eksponowana. Ani jedna, ani druga nie służy nieśmiałemu dziecku. Nieśmiałość ujawnia się najczęściej w nowych, nieznanych sytuacjach oraz w kontakcie z nieznanymi osobami. Warto wiedzieć, że nieśmiałość u młodszych dzieci jest zjawiskiem rozwojowym i oznacza instynktowny opór przed bliskością z nieznajomą osobą. Jej celem jest ochrona więzi z rodzicem oraz zabezpieczenie dziecka przed wpływem innych osób. Zanim wyślemy dziecko na terapię, poobserwujemy, w jakich sytuacjach i w stosunku do jakich osób nasze dziecko przejawia nieśmiałe zachowania.

Nieśmiałe dziecko w sposób specyficzny przeżywa różne sytuacje społeczne oraz przejawia określone zachowania.

1. W sferze afektywnej (emocjonalnej) zwykle przeżywa uczucie zażenowania, zakłopotania, skrępowania, a nawet niepokoju czy lęku. Towarzyszą temu charakterystyczne objawy somatyczne, jak napięcie mięśni, trudności z mową od jąkania się po bardzo ciche, ledwo słyszalne mówienie, blednięcie lub czerwienienie się, pocenie, suchość w ustach, trudności z oddychaniem, niezręczne ruchy z drżeniem rąk.
2. W sferze behawioralnej – dziecko chcąc uniknąć tych nieprzyjemnych dla niego emocji, nie podejmuje określonych działań, szczególnie tych, które mogą według niego podlegać ocenie. Jest to mechanizm obronny, który paradoksalnie skutkuje utrudnionymi kontaktami społecznymi lub wręcz wycofaniem się i niepodejmowaniem relacji, izolowaniem się. Wśród dzieci nieśmiałych są takie, które w sytuacji ekspozycji społecznej najchętniej schowałyby się w najciemniejszy kąt pokoju. Co wcale nie oznacza, że te dzieci nie mają potrzeby nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, w tym relacji przyjacielskich.
3. W sferze poznawczej – niemal nieustanna koncentracja na przeżywanych emocjach skutkuje trudnościami w koncentracji uwagi, myśleniu, przetwarzaniu informacji, a w konsekwencji uniemożliwia wykorzystanie w pełni potencjału intelektualnego np.podczas lekcji. Ponadto na poziomie poznawczym nieśmiałość wiąże się z negatywnym myśleniem o sobie, obwinianiem się, postrzeganiem świata jako zagrażającego. Dziecko unika spotkań z nowymi ludźmi, wszelkich wystąpień publicznych, nawet w gronie rodzinnym. W szkole jest małomówne, ciche, nie zabiera głosu na forum klasy, nie przejmuje inicjatywy w grupie, nie prosi o wyjaśnienie czegoś, czego nie rozumie.

Co mogą zrobić rodzice?

Okazuje się, że dziecko znacznie śmielej angażuje się w relacje społeczne w tym rówieśnicze, jeśli:

• lepiej potrafi poradzić sobie z nieprzyjemnymi uczuciami, które przeżywa,
• cechuje je pewność siebie, dobra samoocena,
• ma wysokie poczucie własnej wartości.

Jak pomóc dziecku w radzeniu sobie z nieprzyjemnymi uczuciami?

Zwykle są to uczucia strachu, lęku, niepokoju, smutku, wstydu. Ważne, by przyjmować dziecko z tym, co przeżywa, towarzyszyć mu bez oceniania, krytykowania czy ośmieszania. Towarzyszenie dziecku to bycie z nim w pełnym miłości i empatii kontakcie. To próba nazwania tego, co czuje, przytulenie.

Można też ćwiczyć z dzieckiem głębokie, uważne oddychanie. Zaangażuje to najdłuższy z nerwów czaszkowych (nerw błędny), który łączy mózg z sercem i innymi ważnymi narządami, a kończy swój „bieg” w okolicach żołądka. Kiedy oddychamy głęboko (do przepony) nerw błędny zwalnia tempo pracy serca, zmniejsza ciśnienie krwi, hamuje wydzielanie kortyzolu – hormonu stresu. Kiedy dziecko nauczy się w bezpiecznej dla siebie sytuacji spokojnie oddychać, będzie mogło wykorzystać tę umiejętności w sytuacji dla niego subiektywnie trudnej, co pomoże mu rozluźnić ciało, a co za tym idzie „rozpuścić” nagromadzone emocje. Najnowsze badania nerwu błędnego pokazują, że reaguje on również na więź i dotyk fizyczny, dlatego przytulanie, delikatny masaż, „leniwe ósemki” na plecach też są dobrym pomysłem na uspokojenie.

Jak wzmacniać samoocenę dziecka?

Samoocena nazywana jest również pewnością siebie czy wiarą w siebie. Odnosi się do tego, co dziecko potrafi robić, czyli do jego umiejętności w różnych dziedzinach. Pewność siebie rozwija się u dziecka wraz z tym, jak i na ile odnosi ono sukcesy. Ważne, że to dziecko samo musi uznać dane działanie i jego efekt za sukces. Chwalenie przez rodzica, używanie słów „super, świetnie, brawo, rewelacja” itp. nie wzmocnią u dziecka pewności siebie, jeśli ono samo nie będzie miało wewnętrznego poczucia sukcesu. Wiara w siebie to odpowiedź na pytania:

1. Co ja potrafię robić?
2. W czym jestem dobry?
3. Czego mogę dokonać?

Warto więc, aby rodzice stwarzali dziecku sytuacje, w których będzie mogło w bezpieczny sposób poprzez trening, ćwiczenia wzmacniać pewność siebie w określonych dziedzinach np. w sporcie, muzyce, gotowaniu, plastyce, matematyce itp. Im lepsze (wykonawczo) będzie dziecko w jakiejś dziedzinie, tym większa będzie jego pewność siebie.

Niekorzystne dla wiary w siebie są m.in. następujące słowa:

• Udało Ci się.
• Trafiło Ci się.
• Miałeś szczęście.

Mówią one, że sukcesy naszego dziecka są dziełem przypadku i że ono samo nie wniosło w nie większego wkładu. Pozbawia to wiary w siebie, obniża samoocenę i skutkuje na dalsze życie. Jakże często możemy usłyszeć te słowa od dorosłych (naszych znajomych czy przyjaciół), którzy odnieśli naprawdę spektakularny sukces. Na nasz zachwyt i uznanie reagują właśnie słowami „a tam, to nic wielkiego, miałem po prostu szczęście”.

Korzystnie wpływa mówienie o sukcesach naszego dziecka w sposób dokonany, czyli:

• Dostałeś…
• Wygrałeś…
• Zrobiłeś…
• Nauczyłeś się…
• Przeskoczyłeś…
• Poradziłeś sobie… itp.

W budowaniu pewności siebie pomaga także odwoływanie się do faktów, bo jak mówi stare powiedzenie, „z faktami się nie dyskutuje, one po prostu są i dlatego się je przyjmuje”.

Jak wzmacniać poczucie własnej wartości?

Poczucie własnej wartości to myślenie o sobie „Jestem w porządku, jestem ok, taki jaki jestem. Nie muszę się zmieniać, żeby zasługiwać na miłość moich rodziców”. Dziecko (ale i osoba dorosła) z wysokim poczuciem własnej wartości akceptuje i lubi siebie dokładnie takim, jakim jest. Uważa, że jest wystarczająco dobre razem ze swoimi myślami, potrzebami, uczuciami, pragnieniami, mocnymi stronami, ale i słabościami. To przekonanie, że dobrze jest być mną.

Fundamentem takiego poczucia własnej wartości jest doświadczanie przez dziecko bycia wartością dla rodziców. Kimś, kto wzbogaca życie swoich rodziców i swojej rodziny poprzez samą obecność. Wysokie poczucie własnej wartości budujemy w kontakcie z dzieckiem w autentycznym zainteresowaniu jego życiem, uznaniu dla jego sukcesów, ale i trudności. Pomaga również zrozumienie, bezwarunkowa akceptacja dziecka jako osoby, szacunek dla jego myśli, marzeń, pragnień, uczuć.

Rodzice, ale i nauczyciele muszą być bardzo uważni na to, co i jak mówią do dziecka, ponieważ jak mówi Jesper Juul „dziecko do 10 roku życia ma 100% zaufania do rodziców i bardziej wierzy w prawdy, które słyszy na swój temat, niż we własne doświadczenie”.

Co hamuje rozwój poczucia własnej wartości?

• Krytykowanie.
• Karanie.
• Ośmieszanie.
• Zawstydzanie.
• Deprecjonowanie dziecka jako osoby i jego osiągnięć.
• Nadawanie etykietek np. „nieśmiałe dziecko”.

Dzieci zaczynają się wtedy wstydzić tego, kim są i zaczynają czuć, że coś z nim jest nie w porządku, coś nie jest ok, a to już krok do tzw. „nieśmiałości”. Dlatego wysokie poczucie własnej wartości to podstawa dobrego samopoczucia, co daje dziecku zdolność do budowania harmonijnych związków z innymi.

Na koniec warto dodać, że jeśli rodzice będą opierać swoje relacje z dziećmi na lęku, posłuszeństwie, karaniu, nagradzaniu (na miłości warunkowej) czy autorytecie opartym na roli (rodzica), to może to skutkować postrzeganiem przez dziecko świata jako zagrażającego, nieprzyjemnego, nieżyczliwego, w którym nie warto się „wychylać”. W konsekwencji będzie to sprzyjać izolacji społecznej i wchodzeniem coraz bardziej w swój wewnętrzny świat. Ponieważ tylko w swoim wewnętrznym świecie dziecko będzie czuć się bezpiecznie. Aby do tego nie dopuścić, dbajmy o samoocenę dziecka, stwarzajmy okazje, aby mogło odnieść sukces, wzmacniajmy poczucie własnej wartości, nie bójmy się rozmawiać o tym, co przeżywa.Rodzicom, którzy chcą pomóc swojemu dziecku, polecam również czytanie i omawianie bajek terapeutycznych. Pomocna na pewno będzie „Bajka o szarym słowiku” Pawła Księżyka, którą napisał specjalnie z myślą o nieśmiałych dzieciach.

Bibliografia:

Emocjonalki: bajki psychoterapeutyczne /Małgorzata Parcheta-Kołuszuk. – Gdańsk : „Harmonia”, 2017. – 181, [2] s. : il. kolor. ; 24 cm.

Hania, Adelajda i czasozmieniacz : bajka psychoterapeutyczna dla dzieci zmagających się z nieśmiałością /Maria Kożuchowska ; ilustracje Magdalena Gubała. – Wydanie I. – Gdańsk : Grupa Wydawnicza Harmonia. Wydawnictwo Harmonia, 2018. – 50, [1] s. : il. kolor. ; 25 cm.

Nieśmiałość : co to jest ? jak sobie z nią radzić ? /Philip G. Zimbardo ; przeł. Anna Sikorzyńska. – Wyd. 3, 6 dodr. – Warszawa :Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012. – 290, [1] s. : il. ; 21 cm.

http://www.psychologia.edu.pl/slownik/id.niesmialosc/i.html - dostęp 29.12.2019 r.

Mów, słuchaj i zrozum. Zadbaj o poczucie własnej wartości swojego dziecka. Perta

• autor: Marta Jasińska