Przedszkole Publiczne Jelonek w Papowie Toruńskim

Jak wspierać rozwój emocjonalny dzieci w wieku przedszkolnym

Wiek przedszkolny to okres szczególnie ważny, gdyż cechuje go niezwykłe bogactwo i zróżnicowanie w przejawianiu emocji. W literaturze psychologicznej stany emocjonalne trwające krótko są określane jako emocje, natomiast takie, które się utrwalają w czasie to uczucia. Tak więc z uwagi na intensywny rozwój emocji i uczuć ważne jest, aby stworzyć dzieciom optymalne warunki do uczenia się sposobów reagowania na różne wydarzenia. 

Emocje odgrywają ważną rolę w życiu każdego człowieka. W okresie przedszkolnym następuje intensywny rozwój dziecka, w tym rozwój emocjonalny. Dzieci poznają, identyfikują i wyrażają emocje, przez co bogaci się ich życie emocjonalne. Dziecko, które w okresie edukacji elementarnej nie radzi sobie z emocjami, w magiczny sposób nie wyrośnie z problemu. Problem z upływem czasu zaczyna się zaostrzać.  Brak umiejętności radzenia sobie z emocjami, takimi jak lęk, złość albo smutek mogą stanowić podłoże do rozwoju zaburzeń psychicznych u dzieci, a także wśród osób dorosłych. Nikt nie chce takiej wizji przyszłości dla dziecka.

Jednakże, czy dziecko musi mieć problem, abyśmy poczuli potrzebę stymulowania jego rozwoju emocjonalnego? Nie, bo gdy dziecko prezentuje trudności, to często oznacza, że już spóźniliśmy się z profilaktyką. To ważne, by uświadomić sobie, że stymulowanie rozwoju emocjonalnego dziecka to obowiązkowe i świadome działanie dorosłych, nakierowane na wspieranie rozwoju dziecka. Narzędzia i umiejętności w jakie wyposażymy naszego przedszkolaka dzisiaj, będzie doskonalił i wykorzystywał przez resztę swojego życia- również w dorosłości. Umiejętność panowania nad emocjami może wpływać na radzenie sobie z trudnościami, a także na odniesienie sukcesu w życiu zawodowym i prywatnym.

Jakie wsparcie potrzebne jest dziecku ze strony rodziny?

Rodzina jest pierwszym środowiskiem, w którym już od chwili narodzin dziecko przeżywa emocje. Jest to otoczenie najbardziej dla niego przyjazne, w którym obdarzone jest bezwarunkową miłością, życzliwością i wyrozumiałością, dzięki którym kształtuje się właściwy rozwój emocjonalny dziecka. Zachowania rodziców są pierwszymi wzorcami, które będą przykładem na całe życie. Zaspokojenie podstawowych potrzeb: bezpieczeństwa, miłości i akceptacji stanowi podstawę prawidłowego procesu kształtowania więzi emocjonalnych. Wspólna rozmowa wszystkich członków rodziny, zwłaszcza dotycząca emocji, stymuluje tworzenie trwałych więzi oraz kształtuje odporność emocjonalną, tak bardzo potrzebną do radzenia sobie w trudnych sytuacjach.

Warto, aby rodzice nie szczędzili czasu własnym dzieciom, aby możliwie najczęściej byli „blisko” swojego dziecka, służyli mu wsparciem, dobrym słowem, miłym gestem, uśmiechem. Optymalny klimat domu rodzinnego w procesie rozwoju emocjonalnego warunkuje dobre funkcjonowanie dziecka w przedszkolu. W ramach współpracy przedszkola z rodzicami, warto uświadamiać istotną prawidłowość, iż wyłącznie zdolności umysłowe nie gwarantują sukcesów w szkole. Decydują o tym zdolności emocjonalne, które w domu rodzinnym mogą być kształtowane przez:

• określanie granic „co wolno – czego nie wolno”,
• okazywanie konsekwencji i stanowczości wobec dziecka,
• wzmacnianie pozytywnych zachowań i mocnych stron,
• tworzenie warunków do samodzielnego funkcjonowania dziecka w zakresie jego możliwości,
• stymulowanie aktywności poznawczej,
• uczenie porządku i dobrych manier.

Jak pomóc dziecku radzić sobie z własnymi uczuciami

Podczas rozmowy z dzieckiem lepiej zadawać pytania otwarte, czyli takie, które nie sugerują odpowiedzi. Zamiast pytać „jak się czujesz?”, lepiej zapytać „co czujesz w tej sytuacji?”, „opowiedz mi co się stało”. Na pierwsze pytanie najczęstszą odpowiedzią jest „dobrze”, zaś gdy sformułujemy pytanie w sposób otwarty, dajemy szansę dziecku wypowiedzenia swoich prawdziwych emocji.

Kolejnym jakże ważnym elementem wspierającym rozwój emocjonalny dziecka, nad którym powinien pochylić się każdy rodzic, jest pomoc w nazwaniu uczuć i zaakceptowaniu ich. Rodzicom przychodzi często z trudnością zaakceptowanie uczuć dziecka, ponieważ nie są w stanie zaakceptować swoich. Przed rozmową z dzieckiem, warto się zastanowić, czy sami dajemy sobie prawo do odczuwania różnych emocji, czy je wyrażamy czy też tłumimy?

Jeśli nie lubimy jakiejś emocji u siebie, nie zrozumiemy jej u dziecka i nie pozwolimy mu na wyrażenie jej. Dziecko obserwując dorosłych uczy się sposobów rozwiązywania konfliktów, jak zachować się w sytuacjach budzących smutek bądź złość. To rodzic staje się dla niego przykładem.

Należy pamiętać, że akceptacja uczuć dziecka nie zakłada przyzwolenia na działanie pod ich wpływem. Przeżywanie złości nie jest tożsame, z destruktywnym zachowaniem pod jej wpływem. Uczmy dziecko przestrzegania zasad oraz sposobów radzenia sobie ze wszystkimi ogarniającymi je uczuciami, w sposób który nie wyrządzi nikomu krzywdy.

Każde uczucie ma swoją specyficzną wartość i wszystkie emocje są bardzo ważne, nie należy ich dzielić na dobre i złe, ponieważ gniew sam w sobie nie jest zły. Niewłaściwa może być reakcja rozzłoszczonej osoby.

Rozpoznawanie nieprzyjemnych uczuć pomaga nam współodczuwać z innymi ludźmi, gdy oni je przeżywają, a także na zasadzie kontrastu pomagają nam cieszyć się przyjemnymi uczuciami.

Małe dzieci przejawiają silne emocje za pomocą ciała. Jeżeli nie mają możliwości wyrażania swoich uczuć, tłumią je w sobie i zaczynają przejawiać różnego rodzaju zaburzenia somatyczne (problemy ze spaniem, trawieniem, bóle, problemy skórne, nadmierną ruchliwość). Jeśli nie nauczymy dzieci rozpoznawania swoich emocji i wyrażania ich słowami, sprawimy, że staną się dorosłymi, którzy reagują objawami fizycznymi w obliczu doznawania emocji.

Gdy dziecko jest smutne, próba odwracania jego uwagi i pocieszania będzie prowadzić jedynie do tuszowania problemu na moment. Przy podobnej sytuacji w przyszłości dziecko nie będzie nadal potrafiło poradzić sobie z własnymi uczuciami, a nie zawsze będzie przy nim obecny rodzic. Im prędzej nabędzie tę umiejętność, tym łatwiej będzie mu oceniać w przypadku kolejnych, podobnych zdarzeń, jak powinno zareagować.

Również nie należy narzucać dziecku „przyjemnych” emocji, jeśli przeżywa w tym momencie te „nieprzyjemne”. Każdy posiada całą gamę uczuć i emocji, ono także. Niektórzy rodzice, gdy ich pociecha czuje stratę, smutek, starają odwrócić jego uwagę i kompensują trudne wydarzenie poprzez zakup nowej zabawki, czy zapewniają jakieś inne atrakcje. Odcinając dziecko od jego prawdziwych uczuć, nie pomagamy mu w radzeniu sobie z nimi, lecz sprawiamy, że w przyszłości maluch nie będzie w dobrym kontakcie z nami, a tym samym nie budujemy w nim zachowań empatycznych względem siebie i innych.

Pod żadnym pozorem nie należy wyśmiewać, krytykować i oceniać dziecka. To bardzo obniża jego poczucie własnej wartości! Rodzicu, jesteś jego autorytetem, więc Twoje reakcje na jego problemy są szczególnie ważne. Podważanie lub nawet żartowanie z nich, nie tylko nie pomoże uporać się z tym, co czuje, a zamknie je dodatkowo i sprawi, że poczuje się poniżone i nieufne. Zdarzenia takie mogą wywrzeć na nim błędne przeświadczenie, że każda forma okazania emocji, również tych pozytywnych, jest słabością, która obróci się przeciwko niemu. Wkraczanie w dorosłość z takimi poglądami to gotowy przepis na trudności w budowaniu i nawiązywaniu relacji z innymi osobami.

Na nasz wrodzony potencjał do posiadania uczuć, ich rozumienia i używania w najwcześniejszych latach życia, wpływa najbliższe otoczenie.

To dom rodzinny dziecka staje się przewodnikiem w skomplikowanym świecie doświadczanych przez nie uczuć. To od nas nasze dzieci uczą się, jak radzić sobie z własnymi emocjami: jak odreagowywać złość, przełamywać strach, czy przeżywać smutek.

Dlatego, Drogi Rodzicu /Opiekunie,

Słuchaj dziecka z czułością i empatią. Stwórz atmosferę, w której wyrażanie uczuć jest czymś pożądanym. Odłóż na czas rozmowy wszystkie inne zajęcia i zaangażuj się w pełni w rozmowę z dzieckiem. Tylko taki kontakt ma prawdziwą wartość. Nie oczekuj od kilkulatka, by zawsze wiedział, co czuje, ani umiejętności kontrolowania emocji w różnych sytuacjach. Jeśli dziecko poczuje się zrozumiane, najczęściej samo będzie potrafiło sobie pomóc. Pomóż dziecku nazwać uczucia i zaakceptować je.

Pamiętaj, dziecko jest szczęśliwe, gdy Ty Rodzicu jesteś szczęśliwy i to okazujesz. Okazując uczucia i emocje, rozmawiając na ich temat, rozwijasz u dziecka poczucie własnej tożsamości.

Literatura:

• Eichelberger W., Jak wychowywać szczęśliwe dzieci, Wyd. „Tu”, Warszawa 2000.
• Faber A., Mazlish E., Wyzwoleni rodzice, wyzwolone dzieci, Media Rodzina, Poznań 1999.
• Goleman D., Inteligencja emocjonalna, Media Rodzina, Poznań 1997.
• Oatley K., Jenkins Jennifer M., Zrozumieć emocje, PWN, Warszawa 2003.
• Obuchowska I., Kochać i rozumieć. Jak pomóc swojemu dziecku przeżyć szczęśliwe dzieciństwo, Wyd. Media Rodzina, Poznań 1996.
• Przetacznik M., Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1975.

Poniżej znajdą Państwo ciekawe pozycje książek o emocjach, które mogą okazać się pomocne podczas rozmów z dzieckiem:

• Libby Walden, Jones Richard, „Uczucia”
• Llenas Anna, „Kolorowy potwór”
• Quintero Armando , Somá Marco, „Nie trzeba słów”
• Esteve Pujol, Bisquerra Alzina Pons Rafael, „Wielka księga emocji”
• Brenifier Oscar, „Uczucia co to takiego?”
• Stark Ulf, „Cynamon i Trusia. Wierszyki o złości i radości”
• Kołyszko Wojciech, Tomaszewska Jovanka, „Garść radości, szczypta złości”
• Berendt Joanna, Ryfczyńska Aneta, „Przyjaciele Żyrafy. Bajki o empatii”
• Wechterowicz Przemysław, Dziubak Emilia, „Uśmiech dla żabki”
• Wechterowicz Przemysław, Dziubak Emilia „Proszę mnie przytulić”
• McBartney Sam, Jeram Anita, „Nawet nie wiesz, jak bardzo Cię kocham”.

Polecane książki dla rodziców:

• Faber J., Jak mówić, żeby maluchy nas słuchały. Poradnik przetrwania dla rodziców dzieci w wieku 2-7 lat,
• Nelsen J., Pozytywna dyscyplina dla przedszkolaków,
• Shanker S., Self-Reg. Jak pomóc dziecku (i sobie) nie dać się stresowi i żyć pełnią możliwości,
• Sobkowiak M., Przedszkolak w świecie emocji. Rozwój emocjonalny dziecka,
• Żuczkowska Z.A., Dialog zamiast kar

Polecane strony internetowe:

• https://dziecisawazne.pl
• https://emocjedziecka.pl
• https://pozytywnadyscyplina.pl

• autor: Agnieszka Bartkowska, Klaudia Nadachewicz